Eski İstanbul’a su taşıyan su yolları kemerlerinden biridir. İstanbul’un kuzeyinde orman arazilerindeki su bentleri (küçük barajlar) ‘nde biriktirilen suları taşıyan Taksim Su Yolu üzerindeki mimari harikalardan biri olan bu eser;  güzel, heybetli ve sağlam bir yapıdır. 400 metre uzunluğunda, 11 metre yükseklikte, dere üzerinde iki katlı, 21 gözlüdür. Gelişen şehrin, Beyoğlu, Beşiktaş ve Boğaziçi’nde artan su ihtiyacını karşılamak üzere 18. yüzyılda başlayan çalışmanın sonucu olarak 1. Mahmud döneminde 1732 yılında yapılmıştır.

Bahçeköy’deki derelerden alınan sular başlangıçta içi sırlı künklerle şehre getirilmiştir. Su Yolu Bahçeköy içinden başlar, üzeri tamamen kapalı taş örme bir sistemle 23 kilometre boyunca uzanır. Acıelma, Derbent, Maslak, Ayazağa, Zincirlikuyu, Mecidiyeköy, Şişli yoluyla Harbiye Mektebi önündeki makseme ve oradan Taksim’deki su deposuna ve makseme ulaşır. 1732’de yapılan isâle hattına daha fazla su verebilmek için yine I. Mahmud tarafından 1750 yılında Belgrad Ormanı içine Topuzlu Bent yaptırılmıştır. Bu bendin ekseni doğrusal olup payandalı kâgir ağırlık barajı tipindedir. İkinci aşamada ise su hattı genişletilir ve tesise bazı ilâveler yapılır. 1786’da Kaptanı-deryâ Gazi Hasan Paşa, Topuzlu Bendin vereceği suyu 23,5 lüleye (1222 m³/gün) çıkarttırır.

Üçüncü aşamada ise III. Selim’in annesi Mihrişah Sultan tarafından yine Bahçeköy’de Vâlide Bendi yaptırılarak bendin suyu Taksim tesislerine katılır. Vâlide Bendi’nin yapılması ile 23 lüle (1196 m³/gün) su kazanılır. Vâlide Bendi planda kırk hatlı, payandalı kâgir kemer-ağırlık barajı tipinde yapılmıştır. Dördüncü aşamada II. Mahmud, Arabacı Mandırası deresinin bir kolu üzerinde kendi adıyla anılan bendi inşa ettirir ve 1839 yılında bendin suyu Taksim sularına katılır. Sultan Mahmud Bendi kâgir kemer-ağırlık barajı tipinde olup günümüzün baraj tekniğine göre yapılmıştır. Böylece yüzyılı aşan bir süre boyunca kentin bu bölgesine sağlanan su ihtiyacını giderecek yapılanma sürdürülmüştür. Orman içi yürüyüşlerde adı geçen bentlerin tümüne ulaşılabilir. Özellikle bahar ve yaz aylarında yürüyüş rotalarınıza farklı bir keşif tadı kazandıracaktır. 

Taksim Su Yolları boyunca başlangıçta içi sırlı künkler kullanılmaktayken I. Abdülhamid veya III. Selim devrinde künkler iptal edilip genişliği 60-90 cm, yüksekliği 120-140 cm olan bir galeri inşa edilerek isâle hattından daha fazla suyun geçmesi sağlanmıştır. İsâle galerisi yarma ve delmelerden geçirilip her yerde üstü kapalı biçimde yapılmıştır ve bu şekilde dışarıdan gelen kirlenmeler önlenir. İsâle hattında küçük kemerlerin inşa edilemediği yerlerde büyük çaplı kurşun borular ters sifon olarak kullanılmış birer mühendislik icadıdır! Ters sifonlara giriş ve çıkışta, dağıtım kollarının ayrıldığı yerlerde, bir oda büyüklüğünde kubbeler yapılır. Debi ölçme sandıklarındaki lülelerle sular ölçülerek tıkanıklıkları kontrol etme imkânı sağlanır.

Bahçeköy’den izini sürdüğümüz ve ormanlık alandan Hacıosman Bayırı’na dek uzanan Su Yolu buradaki bacadan ayrılan bir kolla Hacıosman Maksemi’ne, oradan Yeniköy koluna debileri ölçülerek su verilir. Maslak Maksemi’nden 700 m. önce ayrılan koldan Emirgân-Boyacıköy’e su akıtılır. Maslak Maksemi’nden sonra Rumelihisarı’na bir kol ayrılır. Burada bir ters sifon vardır. Zincirlikuyu’dan önce bir kol Bebek-Arnavutköy’e ayrılır. Zincirlikuyu’da isâle hattı Hasan Ağa ve Zincirlikuyu kemerlerinden geçer. Mecidiyeköy’deki Derin Baca denen maslaktan bir kol Küçük Baca denen maslağa ve oradan ikinci bir maslağa birleşerek bir kol Yıldız’a, diğer kol Ortaköy-Kuruçeşme’ye ayrılır. Ana galeri, Mecidiyeköy-Şişli ve Kurtuluş’a ayrılan kolun bulunduğu makseme ve ardından Beşiktaş’a ayrılan kolun maksemine, oradan Harbiye Mektebi altındaki makseme ulaşır. Buradan Taksim’deki büyük haznede ve ona bitişik maksemde son bulur. Taksim Maksemi’nden Firuzağa, Cihangir, Tophane ve Fındıklı’ya bir kol, Beyoğlu-Galata’ya ikinci bir kol, Kasımpaşa’ya üçüncü bir kol ayrılır. Sular idaresindeki 1306 (1888-89) tarihli Tahrir Defteri’nde Taksim tesislerinden çeşitli yerlere ayrılan su miktarları ve dağıtım yerleri belirtilmiştir. Şehremini (İBB)’nin en önemli hizmetlerinden biri olan tarihi Taksim Su Yolunu böyle adım adım izlemek başlı başına bir serüvendir!

Anlaşılacağı gibi Yeniköy’den Ortaköy’e yatay, Hacıosman’dan Taksim’e dikey hatla aktarılan kentin ana su yollarından çok önemli bir bölümünün çıkış noktasında bulunan Bahçeköy Su Kemeri’nin tarihi değeri büyüktür. Hem yıllarca halka su taşıma işlevini sürdürmüş bir sistemin taşıyıcısı olmuş, hem de heybetli yapısıyla göz doldurmuştur. Günümüzde ise çevresinde yaşayanların yanından ve altından geçmekten memnunluk duyduğu kültür varlığı bir eser olarak korunmayı, sahiplenilmeyi, saygı duyulmayı hak ediyor. Karla çevrili haliyle de kentimize pek yakışıyor doğrusu!

Fotoğraf-Metin: Serap Başol